از تربیت یافتگان مكتب پربار حائری،آیة الله العظمی حاج سید محمد تقی موسوی خوانساری (اعلی الله مقامه الشریف) می باشد كه یكی از مشاهیر علماء و فقهای قرن چهاردهم هجری و زعیم بزرگ حوزه علمیه قم در آن مقطع خاص بوده است.

ولادت: 

ولادت او در سال 1305 ه در خوانسار رخ داد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خویش به انجام رسانید. در سال 1322 در سنین نوجوانی به عتبات عالیات رهسپار و در نجف اشرف در دروس آیات عظام: آخوند خراسانی و آیة الله یزدی صاحب العروة الوثقی شركت نمود. پس از درگذشت آن بزرگان در دروس آیات عظام و بزرگوار شریعت،آقا ضیاء الدین عراقی و آقا شیخ علی قوچانی حضور یافت، در واقعه ثوره عشرین عراق او نیز همانند دیگر روحانیان مبارز به امر مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیة الله العظمی میرزا محمد تقی شیرازی(میرزای دوم) پاسخ گفتند و با نیروهای مهاجم به مقابله و مدافعه پرداختند تا در سال 1333 از طرف مزدوران به هندوستان مستعمره وسیع بریتانیا تبعید گردید. پس از سپری ساختن چهارسال دوران تبعید و گرفتاری در سال 1337 به زادگاه خود بازگشت و پس از اندكی توقف به اراك منتقل، و در دروس مرحوم آیة الله حائری شركت جست. او همراه آن مرحوم بنا به دعوت مردم نیكوكار قم به حوزه علمیه قم مهاجرت و در تشكیل حوزه وحفظ و نگهداری آن تشریك مساعی نمود. پس از درگذشت زعیم و مؤسس حوزه، به همراه آیة الله حجت و آیة الله صدر در دوران فترت،تا آمدن آیة الله بروجردی، در نگهداری و سرپرستی حوزویان و تربیت طلاب و محصلین كمال سعی و كوشش خود را به كار گرفتند و چه بسیار از افاضل و مراجعی كه از حوزه تربیت و سرپرستی آن مرجع عالیقدر فارغ التحصیل گردیده اند...

نقش آیة الله خوانساری در نگهداری حوزه: 

مرحوم آیة الله خوانساری در شرائط بحرانی و حساس پس از فوت آیة الله مؤسس كه كوچك ترین غفلت و بی توجهی موجب از هم پاشیدن حوزه نوبنیاد حائری می گشت و دشمنان داخلی و خارجی سعی و اهتمام كامل به این امر حساس داشتند، به همراه مرحوم سید محمدحجت و مرحوم سید صدر الدین صدر، سنگر استقلال و حیات حوزه را حفظ نمودندو با مجاهدات و تلاش های خداپسندانه در حفظ و نگهداری این یادگار سلف صالح كوشیدند،به حدی كه تا ورود آیة الله العظمی بروجردی و در كنار و همراه او نیز به انجام این امر مهم ادامه دادند و در این باره لحظه ای را به غفلت و تسامح نگذراندند و توانستند آن را به دست امین بزرگوار دیگری از تبار بزرگان اسلامی، صحیح و سالم بسپرند...(1)

نماز استسقاء:

یكی از حوادث مهم زندگی او كه شهرت بسزایی دارد،نماز استسقاء و طلب بارانی است كه در سال 1363 هجری قمری با حضور هزاران نفر از مردم خداجوی قم انجام داده اند. این حادثه بسیار معروف و مشهور است به حدی كه ادباء و فضلاء را به سرودن شعر واداشته است.

ویژگی ها و خصوصیات:

او در قضای حوایج مؤمنین و سعی و تلاش در انجام آنها، بی نهایت ساعی و كوشا بوده است غیرت دینی و تعصب خاص روحانی و علاقه به حضور در صحنه سیاسی و اجتماعی از ویژگیهای آن بزرگ بوده است. ایشان در مساله ملی شدن نفت و موضوع انتخابات دخالت نمودند و در مورد انتخابات با توجه به شرایط خاص آن روز اعلامیه دادند و مردم متدین را به مشاركت مؤثر در انتخابات 11 شهریور ربیع الاول 1371 دعوت نمودند و در دفاع از امر حجاب مشاركت مؤثری با آیة الله سید حسین قمی داشتند.

تالیفات:

یكی از آثار فقهی ایشان تقریرات كتاب الطهارة می باشد كه توسط آیة الله العظمی اراكی تحریر و تنظیم شده،ولی هنوز به چاپ نرسیده است. گویا خود آن مرحوم در مورد این كتاب می فرموده است اگر چاپ شود بهتر از طهارت مرحوم حاج آقا رضا همدانی خواهد بود. (2)

شاگردان:

1-آیة الله العظمی حاج شیخ محمد علی اراكی

2-آیة الله حاج شیخ عبد الجواد اصفهانی

3-آیة الله العظمی حاج شیخ راضی تبریزی

4-آیة الله حاج میرزا ابو القاسم دانش آشتیانی

5-آیة الله حاج سید احمد خسرو شاهی تبریزی

6-آیة الله حاج سید جلال شهیدی محلاتی

7-آیة الله حاج میرزا رضی تبریزی

8-آیة الله میرزا عبد الرحیم مدرسی تبریزی

9-آیة الله سید محمد باقر سلطانی

10-آیة الله شیخ ابو المكارم رشتی

11-آیة الله سید احمد خرم آبادی

12-آیة الله سید حسین رسولی شمیرانی

13-آیة الله سید عیسی رسولی شمیرانی

14-آیة الله حاج آقا عطاء الله اصفهانی

15-آیة الله حاج شیخ غلامرضا اصفهانی

16-آیة الله شیخ محمد ولی هرسینی

17-آیة الله شهید صدوقی یزدی

18-آیة الله شیخ مهدی صادقی تبریزی

19-آیة الله سید مصطفی خوانساری

20-آیة الله سید هادی روحانی

گفتار صاحب نقباء البشر:

مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی،خریط ماهر علم رجال و درایه در موردشخصیت ایشان می نویسند:

آل خوانسار یكی از دودمان های علم و دین و زعامت اسلامی در اصفهان و درشهرستانهای كشور می باشند مرحوم سید محمد تقی خوانساری متولد 1305 و متوفی 1371 در ماه رمضان سال نامبرده در خوانسار متولد و مقدمات علوم را در زادگاه خویش فرا گرفت سپس در سال 1322 به عتبات مهاجرت نمود و در محضر علمین كاظمین(سید كاظم یزدی و شیخ محمد كاظم خوانساری)و میرزا محمد حسین نائینی و شیخ علی قوچانی و شیخ ضیاء الدین عراقی حضور پیدا نمود تا اینكه خود به حدكمال و براعت و اجتهاد رسید و خود یكی از مجتهدی مبرز و عالیقدر گردید،پس به ایران بازگشت.هنگامی كه علامه آیة الله حاج شیخ عبد الكریم حائری حوزه علمیه قم را در سال 1340 ه.ق تشكیل و تاسیس داد او حوزه را قصد نمود پس یكی از ستون های آن به شمار درآمد او از موقعیت و محبوبیت بسیار برخوردار بود و درشخصیت او، علم، فضیلت، تقوی، صلاح و حسن اخلاق متبلور بود و هر چه بیشتر اشتهار پیدا می كرد تا اینكه یكی از علما و مدرسین قم و یكی از ائمه جماعت مؤثق درآمد كه مردم در خوانسار،تهران و قم و دیگر شهرها به او رجوع نمودند و رساله عملیه او«منتخب الاحكام » و حاشیه عروة الوثقی چاپ گردید و در اختیار علاقمندان قرارگرفت او در اواخر عمر به تعدادی از امراض ابتلاء پیدا نمودند تا اینكه در هفتم ذی الحجه 1371 در همدان فوت نمودند و جنازه او با احترام و شكوه خاصی به قم حمل گردید و در كنار مرقد استادش آیة الله حائری مدفون گردید. وفات او تاثیر بس عمیقی در قلوب علما و افاضل ایجاد نمود، درسها تعطیل شد و مدتی در قم، تهران، نجف آباد و شهر ری مجالس ترحیم برگزار گردید. مجله حكمت شماره ویژه ای در وفات او انتشار داد و مراثی فراوانی درباره او سروده شده است كه در مجموعه حكمت آمده است.» (3)

وفات :

او در سال 1371 ه.ق، هفتم ذیحجة الحرام در شهر همدان به رحمت ایزدی پیوست و با تشییع بسیار باشكوه جنازه او به تهران و قم حمل و در "مسجد بالای سر" كنار مرقد مرحوم آیة الله حائری مؤسس حوزه و مربی و استاد خویش مدفون گردید.

خواب راستین:

در شب فوت آن مرحوم آیة الله العظمی بروجردی در عالم رؤیا می بیند كه سید بزرگوار سید مرتضی علم الهدی از دنیا رفته است و جنازه او را به قم حمل می كنند. وی از مشاهده این رؤیا بسیار متاسف و اندوهناك می گردد و با اضطراب و وحشت ازخواب بیدار می شود و انتظار وقوع حادثه ای را می كشد كه ناگاه تلفنی به بیت او اطلاع می دهند كه مرحوم آیة الله العظمی سید محمد تقی خوانساری در همدان به رحمت ایزدی پیوسته است و جنازه او را به قم حمل می كنند. مرحوم آیة الله بروجردی عموم علمای اعلام و محصلین و طلاب حوزه علمیه قم را برای استقبال و تشییع جنازه آن مرحوم آماده و به استقبال اعزام می دهند و خود نیز به استقبال و تشییع می شتابد... رحمت و رضوان الهی شامل حالش باد! (4)

 پی نوشتها:

1- یكصد سال مبارزه روحانیت ج 3 ص 58- 70 چاپ 1358 ه.ش).

2- آثار الحجة ج 2 ص 152.مجله نور علم شماره 6 ص 152- كتاب فوق،اخیرا به حلیت چاپ آراسته شده است.

 3- نقباء البشر فی القرن الرابع عشر تحت رقم 534 ج 1،ص 246.

 4- یكصد سال مبارزه روحانیت ج 3 ص 67.