یكی دیگر از خواص عقل كه تربیت عقل افراد باید بر این اساس باشد مسئله آینده
را به حساب آوردن است كه روی این مطلب نیز در تربیتهای اسلامی زیاد تكیه
می شود كه خودتان را در زمان حال حبس نكنید، به آینده توجه داشته باشید و
عواقب و لوازم و نتایج نهایی كار را در نظر بگیرید.
حدیث معروفی هست كه ما در داستان راستان نقل كرده ایم كه شخصی می آید
خدمت حضرت رسول و عرض می كند: یا رسول اللّه! مرا موعظه بفرمایید. حضرت
به او فرمود: آیا اگر بگویم به كار می بندی؟ گفت: بلی. باز حضرت تكرار كرد: آیا اگر
بگویم براستی به كار می بندی؟ گفت: بلی. یك دفعه دیگر هم حضرت این جمله را
تكرار فرمود. این سه بار تكرار كردن برای این بود كه حضرت می خواست كاملاً او
را برای آن حرفی كه می خواهد بگوید آماده كند. همینكه سه بار از او اقرار گرفتند و
آماده اش كردند، فرمودند:
اِذا هَمَمْتَ بِاَمْرٍ فَتَدَبَّرْ عاقِبَتَهُ [1]هركاری را كه به آن تصمیم
می گیری، آن آخرهایش را نگاه كن. و همین است كه در ادبیات اسلامی تحت
عنوان «آخربینی» آمده است، مخصوصا در مثنوی در این زمینه زیاد بحث شده
است. می گوید:
این هوا پرحرص و حالی بین بود
[2]عقل را اندیشه یوم الدین بود
هركه آخربین بود او مؤمن است
هركه آخوربین بود او بیدِن است
[3]
[1] - . بحارالانوار، ج /77ص 130
[2] - . خاصیت هوا این است كه به زمان حال توجه دارد.