بحث معاد را كه در جلسه ی پیش شروع كردیم، ضمنا بهانه ای شد برای من كه بیشتر روی آن مطالعه كنم و در جلسه ای كه در مسجد هدایت برای صحبت می روم، در آنجا هم مبحث معاد را طرح كردم ولی البته در یك سطح عمومی تر و مقرون تر به نصیحت و موعظه، یعنی آمیخته به بحثهای موعظه ای.

همان طوری كه در جلسه ی پیش صحبت شد، ما به مسأله ی معاد به تعبیر قرآن باید ایمان- و بالاتر، ایقان- داشته باشیم و آن قدر مسأله ی معاد مسأله ی بغرنج و پیچیده ای است كه بسیاری از افراد معتقدند در باب معاد جز تعبد و تسلیم راهی نیست، یعنی آنچنان این مسأله برای بشر مجهول است- نه اینكه ممتنع است- كه ما جز از طریق تعبد و تسلیم به گفته ی پیغمبر و وحی راهی برای قبولش نداریم. ولی بدون شك بشر برای درك مسأله ی معاد تلاشهایی هم از طریق علم و عقل خودش كرده است.

ما در اینجا موظفیم اول- قبل از آنكه دنبال تلاشهای علمی و عقلی و فلسفی برویم كه چگونه تلاش كرده اند و بدون هیچ گونه جانبداری از هیچ نظری- گفته ی خود قرآن را در باب معاد طرح كنیم ولی همه جانبه طرح كنیم، ببینیم كه اساسا قرآن معاد را چگونه طرح و بیان كرده است، بعد برویم دنبال تلاشها، چون تا آنجا كه من خودم مطالعه كرده ام، می بینم تلاشهایی كه محدثین (یعنی آنهایی كه ذوقشان ذوق محدثین و فقهاست) به یك شكل، حكما و فلاسفه به یك شكل و علمای جدید به شكل دیگر كرده اند، همه یك نوع مطالعات یكجانبه است، یعنی مثلا قسمتی از آیات قرآن كه با نظریه ی آنها انطباق بهتری داشته است، همان را گرفته و دنبال كرده اند و حال آنكه یك قسمت را گرفتن و یك قسمت را رها كردن مشكل را حل نمی كند.