اكنون باید ببینیم كه منشأ تكثر چیست. می گویند تكثر مساوی است با تمایز و
تمایز مساوی است با تكثر. اگر میز در كار نباشد اصلا دو بودن و تعدد معنی دارد؟
یعنی آیا ما می توانیم و آیا قابل فرض است كه متعدد یعنی دو چیز داشته باشیم ولی
این دو چیز در همه ی جهات وحدت داشته باشند و هیچ وجه تمایزی میانشان نباشد؟
(البته تمایزی كه در واقع و نفس الامر است، نه اینكه بگوییم ما نمی توانیم اینها را از
هم جدا كنیم. ما گاهی دو تا دو قلوهم اگر پهلوی هم قرار بگیرند و بعد از ما دور
بشوند نمی فهمیم كه این كدامیك بود؟ حسن بود یا حسین؟ ) محال است دو چیز در
واقع و نفس الامر دو تا باشند و در عین اینكه دو تا هستند همه چیزشان در واقع
یكی باشد. دو بودن مساوی است با اینكه اگر هم در هزار چیز با هم یكی هستند
بالاخره این یكی در واقع یك چیز دارد كه آن دیگری ندارد یا آن یك چیزی دارد
كه این ندارد. اگر غیر از این باشد محال است. شما ممكن است دو شی ء [متشابه ] را
كه صد در صد مانند یكدیگر هستند در نظر بگیرید و بگویید الآن این دو چیز هیچ
فرقی با همدیگر ندارند، فرقشان در كجاست؟ فرقشان این است كه آن یكی در آنجا
قرار گرفته است و این یكی در اینجا. الآن این دو تا كه اینجا هستند وضعشان با
یكدیگر فرق دارد؛ یعنی این با یك اشاره ی حسیه یك نسبت وضعی با آن دارد، و آن،
نسبت وضعی دیگر؛ آن یك مكان خاصی را اشغال كرده است و اجزاء خاصی از
هوا بر او احاطه پیدا كرده است و این یكی اجزاء خاص دیگری از هوا بر او احاطه
پیدا كرده است. و یا ممكن است اینها در دو زمان قرار گرفته باشند، و یا این از فلان
معدن گرفته شده است و آن از معدن دیگر؛ هزارها تمایز میان اینها هست. اگر دو
شی ء هیچ فرقی با هم نداشته باشند، هر دو را از نظر زمان یكی بگیریم (همزمان) ، هر
دو را از نظر وضع یكی بگیریم، و. . . اینها دیگر دو شی ء نیستند. اگر این دو سنگ یا
دو گلوله ای كه ما در اینجا داریم همه چیزشان، تمام اضافاتشان، تمام نسبشان، تمام
ارتباطاتشان، تمام ماده شان، تمام صورتشان همه یكی باشد اینها دو تا نیستند؛
خیال كرده اید «دو تا» هستند، فرض كرده اید دو تا هستند، واقعا دو تا نیستند.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج9، ص: 442
اصلا تكثّر مساوی است با تمیّز و تمایز
[1].
[1] . - این مسأله تقریبا بدیهی هم هست.
استاد: بله، بدیهی است.
- در امور انتزاعی عقلی هم همین جور است؟
استاد: در آنجا هم همین جور است.
- یعنی مثلا آیا در ریاضیات نمی توانیم بگوییم هزار تا «2» عین هم؟
استاد: نه، هزار تا «2» «مثل هم» است نه عین هم. همان كه شما می گویید «عین هم» این
جور جاها یعنی «مثل هم» . همیشه ما «مثل هم» را با «عین هم» یكی می گیریم.
- نه، عین هم اند.
استاد: آن وقت هزار تا تصور نكرده اید، بلكه همان یك چیز را هزار بار تصور كرده اید.
ممكن است شما یك چیز را هزار بار تصور كنید، كه باز از نظر وجود ذهنی اش هر
وجودش غیر از وجود دیگری است، چون هر تصور غیر از تصور دیگری است، ولی
امكان ندارد ذهن شما بتواند یك شی ء را دو شی ء ببیند بدون اینكه ذهن هیچ تمایزی
میان آنها قائل باشد. لا اقل فرق آنها در این است كه این را بار اول لحاظ كرده است و آن
را بار دوم