این مطلب در جامعه ها هم هست. گاهی یك جامعه در مقابل جامعه ی دیگر خودش
را می بازد، خودباخته می شود، مستسبَع می شود. گاهی یك جامعه جامعه ی دیگر را از
روی زرنگی با عواملی كه دارد خودباخته می كند. نیرنگ بزرگ استعمار با
كشورهای مستعمره و كشورهای استعمارزده همین است، كوشش می كند كه كشور
استعمارزده اعتماد و ایمان به خودش و ایمان به حیثیت خودش را از دست بدهد؛
به فرهنگ خود، دین خود، ملیت خود، كتابهای خود، پیشوایان خود، به تاریخ
گذشته خود و به هر چه كه دارد بی اعتقاد شود، بگوید همه ی آن هیچ و پوچ بوده، ما كه
چیزی نیستیم، ما كه هیچ هستیم، هر چه هست آنها هستند. این بزرگترین نیرنگ
استعمار است؛ بی اعتقاد كردن، بی ایمان كردن یك ملت به شخصیت و هویت
اجتماعی خودش. كاری می كند كه این ملت، «بد» ی كه از ناحیه استعمار بیاید بر
«خوب» ی كه از ناحیه ی خودش باشد ترجیح می دهد.