شیخ معتقد است كه حركت توسطیه و همچنین عدم امور آنی از این قسمند. در مورد
عدم امور آنی برهان شیخ این است: اگر وجود شی ء آنی باشد (یعنی آنی الحدوث و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 297
البقاء باشد)
[1]شك ندارد كه عدمش بعد از آنِ [حدوثش ] شروع می شود؛ چون اگر
عدمش در خودِ این آنی باشد كه این شی ء حدوث پیدا كرده، اجتماع نقیضین
می شود. حال كه عدمش بعد از آنِ حدوثش شروع می شود آیا در آنِ بعدی شروع
می شود یا در «آن» حادث نمی شود بلكه در مجموع زمان حدوث پیدا می كند و
دفعی است؟
شیخ می گوید دومی درست است؛ چون اگر بگویید مماسه نقطه متحرك با نقطه
ساكن كه آنی است عدمش در آنِ بعد از آنِ حدوث پیدا می شود، اعم از اینكه قائل
به آنات متوالی شوید
[2]یا فقط قائل به دو «آن» شوید، لازم می آید تتالی آنین یا
آنات، و تتالی آنین و آنات محال است. پس ناچاریم بگوییم عدم این شی ء در زمان
بعد است.
اینكه عدمْ در زمان باشد هم باز دو جور ممكن است: اول اینكه بگویید عدم
این شی ء آنی، در زمان آینده به شكل تدریجی وجود دارد؛ یعنی این عدم یك عدم
تدریجی است و منطبق بر زمان آینده است مثل انطباق دو امر ممتد با یكدیگر. در
این صورت لازم می آید وجود «آن» هم تدریجی باشد؛ چون چیزی عدمش
تدریجی است كه وجودش هم تدریجی باشد
[3]. پس عدم «آن» بعد از [وجود]
«آن» ، در زمان است نه در «آن» ، و در زمان هم كه هست به صورت تدریجی نیست.
پس این عدم، دفعی است و این همان مدعای شیخ است. پس ما چیزی پیدا كردیم
كه وجودش دفعی است. البته مقصود از اینكه می گوییم «وجودش دفعی است» این
است كه نفس الامریتش دفعی است؛ چون بحث در عدم است.
[1] - . مثل مماسه شی ء متحرك با شی ء ساكن.
[2] - . یعنی بگویید عدمش در آنات متوالیِ بعد از آنِ حدوث است.
[3] - . این، حرف درستی است.