مسأله دومی كه باید روی آن بحث شود این است كه خواجه گفت: طبیعت و قاسر
نمی توانند منشأ تحدید باشند؛ یعنی مراتب سرعت و بطونمی تواند به سبب طبیعت
یا قاسر باشد. آیا همین طور است؟ به تعبیر دیگر: آیا نیرو نمی تواند منشأ سرعت و
بطوباشد؟ (طبیعت و قاسر كه خواجه می گوید، مربوط می شود به مسأله نیرو كه
امروز می گویند. البته امروز میان نیروی طبیعی و قسری تفكیك نمی كنند، چون اینها
به طبیعت به آن معنایی كه قدمای ما قائل بودند قائل نیستند، ولی به هر حال از نظر
روح مسأله فرقی نیست. ) آیا نمی توانیم برای نیرو مقدار قائل باشیم و با توجه به
اینكه قابل هم مسلّما حجم دارد بگوییم: «این دو محدِّد سرعت و بطود» ؟ یعنی آیا
نمی توانیم قائل به یك رابطه و نسبت مخصوص میان نیرو و حجم جسم باشیم
[1]؟
خواجه می گوید: نه. سول این است: چرا نه؟ بحث بعدی ما این است: قوه طبیعی
[2]
(طبیعت) متناهی التأثیر است؛ یعنی طبیعت نمی تواند از نظر شدت، تأثیر لایتناهی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 626
داشته باشد
[3](یعنی نمی تواند حركت غیرمتناهی ایجاد كند) و همچنین طبیعت
نمی تواند تأثیر غیرمتناهیِ عِدّی داشته باشد (یعنی نمی تواند یك عمل را به طور
غیرمتناهی تكرار كند) و همچنین طبیعت نمی تواند تأثیر غیر متناهیِ مُدّی داشته
باشد (یعنی نمی تواند یك عمل را به صورت یكنواخت تا ابد ادامه دهد) . این بحث
فقط راجع به این جهت است كه طبیعت (یعنی قوه و نیروی طبیعی) نمی تواند تأثیر
غیرمتناهی داشته باشد. در ضمن این بحث ما باید این بحث را مطرح كنیم: چیزی كه
نمی تواند تأثیر غیرمتناهی ایجاد كند، خودش متناهی است. وقتی خودش متناهی
باشد چرا نتوانیم برایش قائل به مقدار باشیم؟ اگر برایش مقدار قائل شدیم چرا
نتوانیم از نظر سرعت، برایش حد قائل شویم
[4]؟ ان شاء اللّه در آینده باید این مطلب
را بحث كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 627
[1] - . مثلا چنین فرمولی در كار باشد: مقدار نیرو ضرب در حجم جسم.
[2] - . به عقیده این آقایان قوه قسری هم به طبیعت برمی گردد.
[3] - . این همان بحثی است كه در گذشته گفتیم.
[4] - . [ظاهرا مقصود این است: چرا نتوانیم تحدید سرعت را به آن نسبت بدهیم؟ ]