این آیه از آن آیاتی است كه خیلی میان علمای اسلام مورد بحث است و بزرگانی از قبیل شیخ
طوسی و سید مرتضی به شدت رد كرده اند كه این عبوس كردن از رسول اكرم باشد. ولی در عین
حال این مطلب را طرح كرده اند كه آیا خود این كار فی حد ذاته عصیان و گناه است یا ترك اولی
است؟ (عصیان و گناه یعنی كاری كه نباید كرد، و ترك اولی یعنی كاری كه نكردنش بهتر است. )
این بستگی دارد به این كه ما این مطلب را چگونه و به چه شكل درك كنیم.
یك وقت هست كه مثلا امام جماعتی در مسجد نشسته، یك مرید از همین كور و كچل ها كه
هیچ فایده ای به حال مراد ندارند می آید، و یك آدم پولدار هم می آید كه این آدم به درد كارش
می خورد، پول برای مسجدش می دهد، پول برای زندگی اش می دهد، یكی از آنهایی كه یك
نفرشان به جای هزارتا از آن مریدها شمرده می شود. حالا اگر این امام جماعت، مرید بی پول را به
دلیل بی پولی اش رد كند كه مرید پولدار از دستش نرود، این گناه و معصیت است، معصیت بزرگی
هم هست.
و یك وقت هست كه مسئله طور دیگری است. برای پیغمبر اكرم از نظر نیرو بودن، این فقرا
خیلی بهتر از آن اغنیا بودند؛ ولی اسلامِ اغنیا سدّی را از جلو راه اسلام برمی داشت و آن
بهانه گیریها را از بین می برد. مسئله به این شكل بود كه پیغمبر اكرم برنامه ای برای هدایت عده ای
طرح كرده بود و از آمدن نابهنگام آن شخص كه آن برنامه را بهم می ریخت ناراحت شد. این، كار
خلافی نیست. نه این كه پیغمبر به حساب این كه این مرید از این كور و كچل هاست و به درد ما
نمی خورد [ناراحت شده باشد، ] بلكه آمدن نابهنگام این شخص یك برنامه هدایتی وسیعی را
بهم زد. قرآن اینجا این قدر هم انتظار ندارد كه پیغمبر حتی اظهار ناراحتی كند. این می رساند كه
قرآن تا چه قدر احترام برای مؤمن قائل است! و هر اندازه آن مؤمن در جامعه بیشتر تحقیر شود،
بیشتر مورد احترام قرآن است. قرآن در اینجا می گوید: اصلا برای این اشراف اینقدر اهمیت هم
قائل نشو. اینجا كه تو این برنامه را برای هدایت اینها طرح كرده ای، همین كه این كور می آید و
می گوید: قرآن به من تعلیم كن، تو آن برنامه را بهم بریز و مشغول كار این شو. (آیات بعد را بعدا
می خوانیم كه:
كَلاّ إِنَّها تَذْكِرَةٌ. `فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ . قرآن تذكّر است. هركه دلش می خواهد، بیدار شود و
هركه دلش نمی خواهد، بیدار نشود) این یك نوع تأدیب تربیتی و تأدیب تبلیغی است. پیغمبر
خودش می فرمود:
اَدَّبَنی رَبّی فَاَحْسَنَ تَأْدیبی. پروردگارم همیشه من را ادب كرده و من را خوب
ادب كرده.
اگر مطلب را به این شكل بگوییم- كه بدون شك به همین شكل هم هست- قضیه حالت
ترك اولی پیدا می كند. حال اگر فرض كنیم آن روایت امام صادق هم نمی بود و ما موضوع را در
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 360
این شكلی كه الآن من طرح كردم به حضرت رسول نسبت دهیم، خلافی را به حضرت نسبت
نداده ایم، بلكه ترك اولایی را نسبت داده ایم.